นกเงือก
Bucros bicornis เป็นสัญลักษณ์และดัชนีชี้ความสมบูรณ์ของ
ป่าดงดิบ จับคู่ทำรังตามโพรงไม้ใหญ่
ตัวเมียกกไข่ให้กำเนิดลูกน้อย
อยู่ภายใน ตัวผู้ทำหน้าที่ปกป้องและหาอาหารมาให้ทั้งแม่และลูก
ใครจะเชื่อว่า นกเงิอกในป่าเกิดมารักเดียวใจเดียวตลอดชีวิต..
นกเงือก
หรือที่ภาษาอังกฤษเรียกว่า
Hornbill
มีอยู่ด้วยกันถึง 54
ชนิดในโลก พบได้ในป่าเขตร้อน ของทวีปอาฟริกาและเอเซียเท่านั้น
ในประเทศไทยมีอยู่ถึง 12 ชนิด
นกเงือกมีหน้าตาออกจะโบราณ สักหน่อย ไม่มีสีสันสวยงามนัก
สีขนมักมีสีดำ-ขาว ที่แปลกออกไปบ้างคือสีน้ำตาล เทา มีขนาดใหญ่
ถึงใหญ่มาก บางชนิดอาจมีขนาดตัวถึง 1.5 เมตร
ความกว้างของปีกที่กางออกอาจถึง 2 เมตร เช่น นกกก
แต่มีลักษณะที่น่าขันคือ มันมีปากใหญ่ผิดสัดส่วนกับหัว แถมมี
โหนก เหนือปากทำให้ดูเกะกะ
ลูกตาและทำให้ดูเหมือนว่าเจ้านกเงือกจะต้องคอนโหนกที่ดูหนักอึ้งเกินความจำเป็น
ลักษณะของ โหนก หรือ casque ที่ว่านี้
ลวงตาดูว่าหนักที่จริงโหนกเป็นโพรง ยกเว้นโหนกของนกชนหิน (
Helmeted Hornbill ) ที่ตันดุจเดียวกับงาช้าง
เจ้าโหนกของนกเงือกนี้จะช่วยเราจำแนกชนิดนกกก
บ้างก็มีรูปทรงกระบอกทอดนอนตามความยาวของจงอยปากดูคล้ายกล้วยหอม
แต่มีปลายงอนขึ้น เช่น โหนกของนกเงือกหัวแรด
บ้างก็มีโหนกขนาดเล็กเป็นหยักเป็นลอนดูคล้ายกรามช้าง เช่น
นกเงือกกรามช้าง ที่ไม่มีโหนกก็มีเช่น นกเงือกคอแดง
นกเงือกจะมีส่วนหนังเปลือยเป็นสีฉูดฉาดอยู่บ้าง เช่น
หนังบริเวณคอ ขอบตา เป็นต้น มีขนตายาวงาม ขาสั้น ชอบกระโดด
ลิ้นสั้นจึงกินอาหารโดยจัดอาหารอยู่ที่ส่วนปลายปากแล้วโยนกลับลงคอไปปกตินกเงือกจัดได้ว่ากินอาหารทั้งผลไม้และสัตว์เล็ก
ๆ แต่ผลไม้พวก ไทร ดูจะเป็นอาหารหลักของนกเงือกเอเซีย
นอกจากเสียงร้องดังแล้ว
นกเงือกเป็นนกที่บินเสียงดังมากโดยเฉพาะนกเงือกขนาดใหญ่
เสียงดังนี้เกิดจากที่อากาศผ่านช่องว่างระหว่างโคนขนปีกเนื่องจากนกเงือกไม่มีขนคลุมด้านใต้ของปีก
เมื่อกระพือปีกแต่ละครั้งจึงเกิดเสียงดังราวกับรถจักรไอน้ำ
และหากนกเงือกขนาดใหญ่บินมาเป็นฝูงจะทำให้เกิดเสียงดังราวพายุ
อุปนิสัยในการทำรังของนกเงือกเป็นลักษณะเด่นเฉพาะตัวของนกในวงศ์นี้
( Bucerotidae ) คือทำรังในโพรงไม้
แต่มันจะไม่สามารถเจาะรังได้เองอย่างนกหัวขวาน
แต่จะเสาะหาโพรงที่มีอยู่โดยธรรมชาติหรือที่มีสัตว์อื่นทำให้เกิดขึ้น
ที่แปลกคือไม่เพียงแต่เข้าไปอยู่ในโพรงนกเงือกตัวเมียยังปิดปากโพรงเสียด้วยวัสดุต่าง
ๆ อันได้แก่ มูลของมันเอง เศษไม้ ดิน เป็นต้น
ผสมกันพอกปากโพรงให้เล็กลงจนเหลือเพียงช่องแคบ ๆ
เพียงพอที่พ่อนกจะส่งอาหารผ่านด้วยจงอยปาก
นกเงือกตัวเมือจะออกไข่ ฟักไข่
และเลี้ยงลูกอยู่ภายในโพรงจนกว่าลูกนกจะโตพอที่จะบินได้จึงจะกระเทาะปากโพรงออกมา
ซึ่งกินเวลาประมาณ 3-4 เดือน
ชีวิตรักของนกเงือกเริ่มต้นราวกลางเดือนมกราคมและกุมภาพันธ์
เราจะเห็นนกเงือกอยู่กันเป็นคู่ส่วนใหญ่แล้วตัวผู้จะเสาะหารัง
ตัวเมียจะคอยติดตามไปดูด้วยและตัดสินใจว่าพอใจโพรงนี้รึเปล่า
เพราะตนจะต้องอยู่ในโพรงนี้อีกหลายเดือน
