ชุมเห็ดเล็ก

ชื่อวิทยาศาสตร์ :  Senna occidentalis (L.) Link
วงศ์ : Leguminosae-Caecalpinodeae
ชื่อสามัญ : coffee senna, Coffeeweed
ชื่ออื่น : - ขี้เหล็กเทศ, ขี้เหล็กเผือก, ผักเห็ด, ลับมืนน้อย, หมากกะลิงเทศ (ภาคเหนือ) ; ขี้เหล็กผี, ชุมเห็ดเล็ก, พรมดาน (ภาคกลาง) ; ผักจิ๊ด (ฉาน-แม่ฮ่องสอน)
ลักษณะ : เป็นไม้พุ่ม (shrub) อายุหลายปี ต้นสูง 132-154 เซนติเมตร เส้นผ่านศูนย์กลางลำต้น 10.4-12.74 มิลลิเมตร ลำต้นสีเขียวอมม่วงไม่มีขน ใบเรียงตัวแบบขนนกปลายคู่ (even-pinnate) ใบย่อยรูปไข่แกมใบหอก (ovate-lanceolate) ปลายใบแหลม ขนาดใบยาว 8.1-9.7 เซนติเมตร กว้าง 3.1-4.7 เซนติเมตร ผิวใบสีเขียวเข้มค่อนข้างนุ่ม หน้าใบ หลังใบไม่มีขน ขอบใบแบบขนครุย (ciliate) และมีสีม่วงแดง หลังใบเห็นเส้นกลางใบสีม่วงแดงนูนขึ้นชัดเจน ก้านใบด้านหน้ามีสีม่วงแดง ด้านหลังสีเขียวมีสีม่วงแดงประปราย ที่โคนก้านใบด้านในมีต่อมสีแดงเข้ม หูใบคล้ายโคนก้านใบหุ้มลำต้น (sheathing) เริ่มออกดอกประมาณเดือน พฤษภาคม ตลอดถึงเดือน มกราคม ดอกออกที่ปลายยอดและตาข้าง ช่อดอกแบบแยกแขนง (panicle) ช่อดอกยาว 5.26-12.62 เซนติเมตร ตรงโคนช่อดอกย่อยมีต่อมสีแดงเข้ม ดอกย่อยมี 12-22 ดอกต่อช่อ กลีบดอก (petal) สีเหลือง กลีบบนค่อนข้างใหญ่กว่ากลีบล่างอีก 2 คู่ อับเรณู (anther) สีน้ำตาลอ่อน ฝักมี 1-5 ฝักต่อช่อ รูปฝักแบบขอบขนาดแบน ฝักยาว 10.9-12.33 เซนติเมตร กว้าง 0.74-0.84 เซนติเมตร รอยแบ่งระหว่างข้อไม่ชัดเจน ฝักแก่สีน้ำตาลและไม่แตก
ประโยชน์ :   ส่วนต้นใบเป็นแหล่งอาหารสัตว์สำหรับโค กระบือ แกะ เป็นพืชสมุนไพร ตำรายาไทยใช้ใบ เข้าตำรับยาเขียว แก้ไข้ แก้ลมจุกเสียด เป็นยาถ่าย เกลื่อนฝี ทารักษาเกลื่อน ผิวหนังพุพอง ตำพอกแก้ปวดศรีษะ ปวดหัว บวม ยาพื้นบ้าน ใช้รากฝนน้ำหยอดรักษาแผลในหู น้ำต้มรากมีฤทธิ์ยับยั้งเชื้อท้องเสีย เช่น Salmonella สารสกัดใบและเปลือกด้วยแอลกอฮอล์ฆ่าเชื้อกลากเกลื้อนได้เล็กน้อย(วงศ์สถิตย์และคณะ,2539)

      .................................................................................................................................................