โกงกางน้ำจืด
Marcania grandiflora Imlay, ACANTHACEAE

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ : ไม้พุ่ม สูง 1-2 ม. กิ่งก้านกลมเกลี้ยง ข้อมักโป่งพองเล็กน้อย ใบเดี่ยวเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรีถึงรูปไข่ กว้าง 3-6.5 ซม. ยาว 6-12.5 ซม. ปลายเรียวแหลม โคนมนหรือป้าน ขอบเรียบ เส้นแขนงใบข้างละ 6-8 เส้น แต่ละคู่ค่อนข้างขนานกัน ใบอ่อนมีขนสีขาวประปรายทั้ง 2 ด้าน และมีมากตามเส้นกลางใบและเส้นแขนงใบ ใบแก่เกลี้ยง ช่อดอกเล็ก มี 1-2 ดอก ออกที่ปลายกิ่งหรือตามง่ามใบใกล้ปลายกิ่ง ก้านช่อดอกยาว 1-2.5 ซม. ก้านดอกยาว 3-5 มม. มีขนสั้นๆ นุ่มมือ ใบประดับ 1 ใบ ขนาดเล็ก รูปคล้ายใบหอกแกมรูปขอบขนาน ปลายเรียวแหลม มีขนหนาแน่น ใบประดับย่อย 2 ใบ รูปคล้ายใบประดับ ร่วงง่าย กลีบเลี้ยง 5 กลีบแต่ละกลีบไม่เท่ากัน รูปคล้ายใบหอกแกมรูปขอบขนาน กว้าง 2-8 มม. ยาว 1.5-2.5 ซม. มีเส้นเห็นชัด 3 เส้น ด้านนอกมีขนหนาแน่น โคนกลีบติดกันเล็กน้อย กลีบดอกสีขาว ยาว 4.5-5 ซม. ด้านนอกมีขนสั้นๆ โคนกลีบติดกันเป็นหลอดยาวประมาณ 1.5 ซม. โคนหลอดด้านในมีขนยาว ปลายกลีบแยกเป็น 2 ส่วน ส่วนบนรูปขอบขนาน ปลายแยกเป็น 2 แฉก แต่ละแฉกยาวประมาณ 6 มม. ส่วนล่างโค้งกลับ ปลายแผ่กว้างและแยกเป็น 3 แฉก แต่ละแฉกรูปขอบขนานปลายมน กว้างประมาณ 7 มม. ยาวประมาณ 1 ซม. แฉกกลางกว้างกว่า เกสรเพศผู้ 2 อัน ติดที่โคนหลอดกลีบดอก ยาวประมาณ 2 ซม. อับเรณูยาว 4-5 มม. ปลายแหลมและมีขนยาว รังไข่มีขนสีขาว ภายในมี 2 ช่อง ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 3.5 ซม. มีขนละเอียด ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น 2 แฉกเล็กๆ เห็นไม่ชัด ผลรูปทรงกระบอก ปลายป่อง ยาวประมาณ 3 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-6 มม. เมื่อผลแก่และแห้งจะแตกดีดเมล็ดออก แต่ละผลมี 4 เมล็ด เมล็ดแบน รูปกลมเบี้ยวหรือรูปไข่ มีสันตรงกลาง กว้าง 4-5 มม. ยาว 6-7 มม.

ถิ่นกำเนิด : -

การกระจายพันธุ์ : พรรณไม้ถิ่นเดียวของไทย

การกระจายพันธุ์ในประเทศไทย : เพชรบุรี, กาญจนบุรี

สภาพนิเวศน์ : พื้นที่ดินทรายหรือเขาหินปูน บนพื้นที่ระดับน้ำทะเลจนถึงสูงประมาณ 70 ม.

เวลาออกดอก : ฤดูแล้งตั้งแต่เดือนมีนาคมเป็นต้นไป

เวลาออกผล : -

การขยายพันธุ์ : -

ความเกี่ยวข้องกับประเพณี วัฒนธรรม ความเชื่อ ฯลฯ : ชื่อสกุล Marcania นี้ ตั้งให้เป็นเกียรติแก่ Mr. A. Marcan ผู้อำนวยการศาลาแยกธาตุ กระทรวงพาณิชย์และคมนาคม (กรมวิทยาศาสตร์บริการ กระทรวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และสิ่งแวดล้อมในปัจจุบัน)

อ้างอิง : 1) ราชบัณฑิตยสถาน. 2538. อนุกรมวิธานพืช อักษร ก. กรุงเทพมหานคร: เพื่อนพิมพ์.